ប្រវត្តិសាស្រ្ត សហព័ន្ធរុស្ស៊ី

សហព័ន្ធរុស្ស៊ី
Российская Федерация
Rossiyskaya Federatsiya

​ ​​ភ្លេងជាតិ​: Государственный гимн Российской Федерации (Russian)
Gosudarstvenny gimn Rossiyskoy Federatsii (transliteration)
State Anthem of the Russian Federation {
​រដ្ឋធានី​

​និង​ជាទី​ក្រុង​ធំ​បំផុត​
​មូ​ស្គូ​
55°45′N 37°37′E / 55.75, 37.617​ភាសាផ្លូវការ​
​រុស្ស៊ី ជា​ភាសា​ផ្លូវ​ប្រើ​ទូទាំងប្រទេស​; ២៧ ភាសាផ្លូវការ​ដទៃទៀត ប្រើ​នៅក្នុង​តំបន់​ផ្សេងៗ​​ក្រុម​ជាតិពន្ធុ
79,8% រុស្ស៊ី​
៣,៨% តា​តារ​
២,០% អ៊ុយ​ក្រែ​ន​
១,២% Bashkir
១,១% Chuvash
១២,១% ជាតិ​ជាតិ​ដទៃ​[១]​ភាសា​/​ជនជាតិ​
​រុស្ស៊ី​
​របប​គ្រប់គ្រង​
​សាធារណរដ្ឋ សហព័ន្ធ ពាក់កណ្ដាល​ប្រធានាធិបតីនិយម​ - ​ប្រធានាធិបតី​
​ឌ្មី​ទ្រី មេ​ដេ​វេ​ដេ​វ​ - ​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​
​វ្ល៉ា​ឌី​មៀរ ពូ​ទីន​ - ​ប្រធាន​ក្រុមប្រឹក្សា​សហព័ន្ធ​
​សឺ​ហ្គេ​យ មី​រ៉ូ​ណូ​វ (FR) - ​ប្រធានសភា​ឌូ​ម៉ា​
​បូរី​ស ហ្គ្រី​ស្លូ​វ (UR)​អង្គនីតិប្បញ្ញត្តិ​
​សភា​សហព័ន្ធ​ - ​សភា​ថ្នាក់ខ្ពស់​
​ក្រុមប្រឹក្សា​សហព័ន្ធ​ - ​សភា​ថ្នាក់ទាប​
​សភា​ឌូ​ម៉ា​​ការបង្កើត​ - ​Rurik Dynasty
៨៦២
- ​Kievan Rus'
៨៨២
- ​Vladimir-Suzdal Rus’
១១៦៩
- ​Grand Duchy of Moscow
១២៦៣
- ​អាណាចក្រ​ត្សា​រ​រុស្ស៊ី​
១៥៤៧
- ​ចក្រភព​រុស្ស៊ី​
១៧២១
- ​Russian SFSR
០៧ វិច្ឆិកា ១៩១៧
- ​សហភាពសូវៀត​
១៩២២
- ​សហព័ន្ធរុស្ស៊ី​
២៥ ធ្នូ ១៩៩១
​ផ្ទៃក្រឡា​ - ​សរុប​ ​[[1 E13 ម​២ | ១៧,០៧៥,៤០០ គ​.​ម​២]] (​ទី​១)
៦,៥៩២,៨០០ ម៉ា​យ​២
- ​ទឹក (%)
១៣
​ប្រជាជន​ - ​២០០៨ ព្យាករណ៍​ ​១៤២.០០៨.៨៣៨ (​ទី​៩) - ​២០០២ ជំរឿន​ ​145,166,731[២] - ​ដង់ស៊ីតេ​
៨.៣ នាក់​/​គ​.​ម​២ (​ទី​២០៩)
២១,៥ នាក់​/​ម៉ា​យ​២
GDP (PPP)
២០០៨ ព្យាករណ៍​
- ​សរុប​ ​$2.261 trillion[៣] - ​ក្នុង​ម្នាក់ៗ​
១៥.៩២២ ដុល្លារ​[៣] GDP (nominal)
២០០៨ estimate
- ​សរុប​ ​$1.676 trillion[៣] - ​ក្នុង​ម្នាក់ៗ​
១១.៨០៧ ដុល្លារ​[៣] Gini (២០០៥)
៤០,៥
HDI (២០០៥)
▲ ០,៨០៦ (high[៤]) (​ទី​៧៣)​រូបិយប័ណ្ណ​
Ruble (RUB)​ល្វែង​ម៉ោង​
(UTC+2 to +12) - ​រដូវក្ដៅ (DST)
(UTC+3 to +13)​បើកបរ​ខាង​
​ស្ដាំ​
​កូដកម្ម​សិទ្ធិ​ប្រទេស​
.ru (.su reserved), (.рф2 2009)
​លេខ​កូដ​ប្រទេស​
+7
1​ ​The Russian Federation is one of the successors to earlier forms of continuous statehood, starting from the 9th Century AD when Rurik, a Viking warrior, established Novgorod, traditionally taken as the beginning of Russian statehood.2​ ​The .рф Top-level domain will be available for use in the Russian Federation in the second quarter of 2009 and will only accept domains which use the Cyrillic alphabet.[៥]​រុស្ស៊ី (​ភាសា​អង់គ្លេស ៖ Russia, ភាសា​រុស្ស៊ី ៖ Россия) មានឈ្មោះ​ផ្លូវការ "​សហព័ន្ធរុស្ស៊ី​" គឺជា​ប្រទេសមួយ​នៅ​ផ្នែក​ខាងជើង​អឺ​រ៉ាស៊ី (​អាស៊ី និង​អឺរ៉ុប​រួមគ្នា​) ជា​សាធារណរដ្ឋ​ពាក់កណ្ដាល​ប្រធានាធិបតីនិយម មាន ៨៣ federal subjects ។ រុស្ស៊ី មាន​ព្រំដែន​រួមជាមួយ​ប្រទេស​មួយចំនួន (​ពី​ប៉ែក​ពាយ័ព្យ​ទៅ​អាគ្នេយ៍​) ដូចជា ៖ ន​រវេ ហ្វាំ​ង​ឡង់ អេ​ស្តូ​នី ឡា​ត​វី លី​ទុយ​អា​នី (​ជាប់ Kaliningrad Oblast) ប៉ូឡូញ (​ជាប់ Kaliningrad Oblast) បេឡា​រុស អ៊ុយ​ក្រែ​ន ហ្ស​ក​ហ្ស៊ី អា​ហ្សែ​បែ​ហ្ស​ង់ កា​ហ្សា​ក់​ស្ថាន ចិន ម៉ុង​ហ្គោល និង​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ប្រជាមានិត​កូរ៉េ (​កូរ៉េខាងជើង​) ។ រុស្ស៊ី ក៏មាន​ព្រំ​ដែនទឹក​ជាមួយ​ប្រទេស​ជប៉ុន (​សមុទ្រ​អុក​ហុត​ស្គ៍​) សាធារណរដ្ឋ​កូរ៉េ (​សមុទ្រ​ជប៉ុន​) ស៊ុយអែត (​សមុទ្រ​បាល់​ទិ​ក​) ទួរគី (​សមុទ្រ​ខ្មៅ​) និង​សហរដ្ឋអាមេរិក (​ច្រក​សមុទ្រ​ប៊េ​រីង​) ។ រុស្ស៊ី ជា​ប្រទេស​ធំជាងគេ​បំផុត មាន​ផ្ទៃដី ១៧.០៧៥.៤០០ គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា ដែល​ធំ​ជាង ១/៨ នៃ​ផ្ទៃដី​ពិភពលោក និង​មាន​ប្រជាជន​ប្រមាណ ១៤២ លាន​នាក់ ច្រើនជាងគេ​ចំណាត់ថ្នាក់​ទី​៩ លើ​ពិភពលោក​។ ប្រទេស​នេះ បាន​លាតសន្ធឹង​លើ​ទ្វីបអាស៊ី​ភាគ​ខាងជើង​ទាំងមូល និង ៤០% នៃ​ទ្វី​អឺរ៉ុប ដែលមាន ១១ ល្វែង​ម៉ោង​។ រុស្ស៊ី គឺជា​ប្រទេស​ដែល​បម្រុង​ធនធាន​រ៉ែ​ខនិជ និង​ថាមពល ធំជាងគេ​លើ​ពិភពលោក និង​ត្រូវបាន​សន្មត​ថា​ជា​មហាអំណាច​ផុត​លេខ​ខាង​ថាមពល​។ ប្រទេស​នេះ ក៏​ជា​ដែលមាន​ព្រៃឈើ​ច្រើនជាងគេ និង​បឹង​ជាច្រើន ដែលមាន​ទឹកសាប​ដែល​មិន​កក ប្រហែល ១/៤ នៃ​ទឹកសាប​ដែល​មិន​កក លើ​ពិភពលោក​។​
​ប្រវត្តិ​នៃ​ជាតិ​សាសន៍​នេះ បានចាប់ផ្ដើម​ពី​អម្បូរ​ស្លា​វ​ខាងកើត ដែល​ត្រូវបាន​កកើតឡើង ដោយមាន​ការទទួលស្គាល់​ថា​ជា​ពូជសាសន៍​មួយ​នៅ​អឺរ៉ុប រវាង​សតវត្ស​ទី​៣ និង​ទី​៨ នៃ​គ្រិស្តសករាជ ដែល​បាន​ស្ថាបនា និង​គ្រប់គ្រង​ដោយ​វណ្ណៈ​អភិជន​អ្នក​ចម្បាំង​ដ៏​ខ្លាំងពូកែ និង​ខ្សែ​សន្តាន​របស់​ពួកគេ​។ រដ្ឋ​ស្លា​វ​ខាងកើត​ដំបូងបង្អស់​គឺ Kievan Rus' បាន​លេចឡើង​នៅ​សតវត្ស​ទី​៩ និង​ទទួល​លទ្ធិ​គ្រិស្តសាសនា ពី​ចក្រភព​ប៊ី​ហ្សា​នទី​ន (​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត​) នៅ​គ​.​ស ៩៨៨ ដោយ​ចាប់ផ្ដើម​ច្របាច់​បញ្ចូល​គ្នា​នៃ​វប្បធម៌​ប៊ី​ហ្សា​នទី​ន និង​ស្លា​វ ដែល​បាន​ផ្ដល់នូវ​វប្បធម៌​រុស្ស៊ី​សម្រាប់​សហស្សវត្ស​ក្រោយ​។ នៅ​ទីបញ្ចប់ Kievan Rus' បាន​បែកបាក់​គ្នា ហើយ​ទឹកដី ត្រូវបាន​បែងចែក​ទៅជា​រដ្ឋ​សក្ដិភូមិ​តូចៗ​ជាច្រើន​។ អ្នក​ស្នង​មរតក​ខ្លាំងពូកែ​ជាងគេ​របស់ Kievan Rus' គឺ​មូ​ស្គូ ដែល​បាន​ដើរតួ​ដ៏​សំខាន់ ក្នុង​ដំណើរការ​បង្រួបបង្រួម​ប្រទេស​រុស្ស៊ី និង​ការតស៊ូ​ដណ្ដើម​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​ហ​តមាស (Golden Horde) ។ បន្តិច​ម្ដងៗ មូ​ស្គូ​បានធ្វើការ​បង្រួបបង្រួម​ជុំវិញ​ក្សត្រ​បូរី​រុស្ស៊ី​ទាំងឡាយ ឱ្យ​ស្ថិតនៅក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌ និង​មរតក​នយោបាយ​របស់ Kievan Rus' ឡើងវិញ​។ នា​សតវត្ស​ទី​១៨ ប្រជាជាតិ​នេះ បាន​ធំធាត់​ឡើង​ដ៏​មហស្ចារ្យ តាមរយៈ​ការ​ច្បាំង​ឈ្នះ ការរួបរួម​ជាមួយ​ប្រជាជាតិ​ដទៃ និង​ការរុករក​ដី​ថ្មី ដើម្បី​បង្កើត​ចក្រភព​រុស្ស៊ី ដែលជា​ចក្រភព​ធំជាងគេ​ទី​៣ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ ដោយ​លាតសន្ធឹង​ចាប់ពី​ប៉ូឡូញ ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងកើត​រហូតដល់​ម​ហា​សមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក និង​អា​ឡា​ស្កា​។​
​រុស្ស៊ី បាន​ផ្សព្វផ្សាយ​អំណាច និង​ឥទ្ធិពល ចាប់តាំងពី​សម័យ​ចក្រភព​រុស្ស៊ី រហូតដល់​កម្រិត​កំពូល និង​ជា​អ្នកដឹកនាំ​ដ៏​សំខាន់​នៃ​សហភាពសូវៀត ដែលជា​រដ្ឋ​សង្គមនិយម​ដំបូង​គេ និង​ធំជាងគេ​បំផុត​លើ​ពិភពលោក ហើយ​ត្រូវបាន​ទទួលស្គាល់ថា​ជា​កំពូល​មហាអំណាច (Superpower) ។ ប្រជាជាតិ​នេះ មាន​អំនួត​តាមរយៈ​ប្រពៃណី និង​ឧត្ដមភាព រាល់​គ្រប់​ទិដ្ឋភាព​ទាំងអស់ នៃ​សិល្បៈ និង​វិទ្យាសាស្ត្រ​។ សហព័ន្ធរុស្ស៊ី ត្រូវបាន​បង្កើតឡើង ក្រោយ​ការ​រលំរលាយ​នៃ​សហភាពសូវៀត នៅ​ឆ្នាំ ១៩៩១ ប៉ុន្តែ ត្រូវបាន​ទទួលស្គាល់ថា​ជា​អ្នក​ស្នង​មរតក​ស្របច្បាប់​នៃ​សហភាពសូវៀត សូម្បី​យ៉ាងណាក៏ដោយ​ក៏​ជា​រដ្ឋ​មួយ​ខ្សោយ​ជាង​មុន​ដែរ​។ ប្រទេស​នេះ ជា​មហាអំណាច​ធំជាងគេ​ទី​៨ គិត​តាម​ផលទុនជាតិ​សរុប (GDP) ទី​៦ គិត​តាម​អំណាច​ទិញ (PPP) ទី​៨ ផ្នែក​ថវិកា​ចំណាយ​យោធា (military budget) ។ រុស្ស៊ី គឺជា​ប្រទេសមួយ​ក្នុងចំណោម​ប្រាំ ដែល​ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់​ថា​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ ហើយ​បាន​រក្សាទុក​អាវុធ​ប្រភេទ​នេះ​ច្រើនជាង​លើ​ពិភពលោក​។ ក្រៅពីនេះ រុស្ស៊ី ក៏​ជា​ជា​សមាជិក​អចិន្ត្រៃយ៍​នៃ​ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ​អង្គការសហប្រជាជាតិ ជា​សមាជិក​នៃ​ប្រទេស​ឧស្សាហកម្ម​លូតលាស់​ទាំង​៨ (G8) វេទិកា​សហប្រតិបត្តិកា​រ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី​-​ប៉ាស៊ីហ្វិក (APEC), អង្គការ​សហប្រតិបត្តិ​ការ​សៀង​ហៃ (SCO) និង​សមាជិក​នាំមុខ​នៃ Commonwealth of Independent States ។​
[​កែប្រែ​] របប​គ្រប់គ្រង និង​នយោបាយ​
​យោងតាម​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែល​ត្រូវបាន​ដំណើរការ​ដោយ​ការបោះឆ្នោត​ប្រជាមតិ កាលពី​ថ្ងៃទី ១២ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៩៣ បន្ទាប់ពី​វិបត្តិ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ឆ្នាំ ១៩៩៣ មក រុស្ស៊ី​គឺជា​សហព័ន្ធ និង​មាន​ទម្រង់​ជា​សាធារណរដ្ឋ​ពាក់កណ្ដាល​ប្រធានាធិបតីនិយម ដែល​ប្រធានាធិបតី​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ ហើយ​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ជា​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល​។ សហព័ន្ធរុស្ស៊ី មាន​ទម្រង់​មូលដ្ឋាន​ជា​ប្រជាធិបតេយ្យ​មាន​អ្នកតំណាង​។ អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ ត្រូវបាន​ទទួលខុសត្រូវ​រដ្ឋាភិបាល​។ រដ្ឋាភិបាល ត្រូវបាន​រៀបចំឡើង​តាម​ប្រព័ន្ធ​ត្រួតពិនិត្យ និង​តម្លាភាព ដែល​បាន​កំណត់ដោយ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នៃ​សហព័ន្ធរុស្ស៊ី ដែលជា​ច្បាប់កំពូល​របស់​ប្រទេស និង​ជា​កិច្ចសន្យា​សង្គម សម្រាប់​ប្រជាជន​នៃ​សហព័ន្ធរុស្ស៊ី​។​
​អំណាច​របស់​សហព័ន្ធ​មាន​បី​ស្ថាប័ន​គឺ ៖
•​ ​ស្ថាប័ន​នីតិប្បញ្ញត្តិ ៖ មាន​សភា​ចំនួន​គឺ សភា​ឌូ​ម៉ា (State Duma) និង​ក្រុមប្រឹក្សា​សហព័ន្ធ (Federation Council) សម្រាប់​អនុម័ត​ច្បាប់ ប្រកាសសង្គ្រាម ឱ្យ​សច្ចាប័ន​លើ​សន្ធិសញ្ញា​ផ្សេងៗ មានអំណាច​ក្នុង​អនុម័ត​កញ្ចប់​ថវិកា និង​អំណាច​ចោទប្រកាន់ ដែល​អាច​ឈានទៅ​ដក​ប្រធានាធិបតី​បាន​។
•​ ​ស្ថាប័ន​នីតិប្រតិបត្តិ ៖ ប្រធានាធិបតី​គឺជា​ប្រមុខ​កងទ័ព មាន​សិទ្ធិ​ច្រានចោល​រាល់​ពង្រាងច្បាប់​ដែល​អនុម័ត​ដោយ​សភា មុនពេល​ក្លាយជា​ច្បាប់ និង​តែងតាំង​គណៈរដ្ឋមន្ត្រី ព្រមទាំង​មន្ត្រី​ដទៃទៀត ដែល​គ្រប់គ្រង និង​ប្រតិបត្តិ​ច្បាប់ និង​នយោបាយ​សហព័ន្ធ​។
​ស្ថាប័ន​យុត្តិធម៌ ៖ តុលាការ​ធម្មនុញ្ញ តុលាការ​កំពូល តុលាការ​កំពូល​ម​ជ្ឈ​ត្ត​វិនិច្ឆ័យ និង​តុលាការ​សហព័ន្ធ​ថ្នាក់ទាប​ជាច្រើន​ទៀត (​ចៅក្រម ត្រូវបានតែងតាំង​ដោយ​ក្រុមប្រឹក្សា​សហព័ន្ធ ដោយមាន​សំណើ​ពី​ប្រធានាធិបតី​) មាន​នាទី​បកស្រាយ​ច្បាប់ និង​អាច​បដិសេធ​ច្បាប់​ណា ដែល​យល់ឃើញថា​មិន​ស្របតាម​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​។ ដកស្រង់​ពី វី​គី​ភី​ឌា​km.wikipedia.org/wiki