ឃ្លាំងគំនិតសម្រាប់កូនខ្មែរ: វប្បធម៌ឡុងសាន (Long Shan Culture)

វប្បធម៌ឡុងសានមានអាយុកាលប្រហែល២៩០០ ទៅ ២១០០ឆ្នាំ មុន គ. ស. វប្បធម៌នេះកើតនៅចុងសម័យយុគថ្មរំលីង ដែលរកឃើញនៅទីក្រុងចាស់មួយឈ្មោះថាឡុងសាន បច្ចុប្បន្នឋិតនៅក្រុងចាំងឈីវ (Zhangqiu) ក្នុងខេត្តសាងតុង (Shangdong)។ ឥទ្ធិពលវប្បធម៌នេះបានរីករាលដាលដល់ភូមិភាគកណ្ដាល និងតំបន់ខាងត្បូងតាមជ្រលងទន្លេលឿង រហូតទៅដល់ខេត្តសាងតុង ហឺណាន សាអានស៊ី និងសានស៊ី។ ឧបករណ៍សម័យឡុងសាន បានបង្ហាញឲ្យឃើញលក្ខណៈពិសេសមនុស្សសម័យនោះចេះច្នៃវត្ថុប្រើប្រាស់ពីថ្ម និងលោហៈធាតុ។

បើយើងប្រៀបធៀបទៅនឹងវប្បធម៌យ៉ាងសាវ អំពីបចេ្ចកទេសដាំដុះក្នុងវិស័យកសិកម្ម និងការចិញ្ចឹមសត្វ វប្បធម៌ឡុងសានមានការលូតលាស់ខ្លាំងជាងវប្បធម៌នោះ។ កសិករនៅក្នុងសម័យឡុងសាននិយមធ្វើដំណាំស្រូវមីយេ សំខាន់ជាងគេ ចេះចិញ្ចឹមជ្រូក ឆ្កែ ចៀម និងគោក្របី។ ពួកគេចេះច្នៃឧបករណ៍សំខាន់ៗសម្រាប់ប្រើប្រាស់នៅក្នុងសហគមន៍ មានកាំបិតថ្មប្រើសម្រាប់ចោះរន្ធ ទំពក់ថ្មសម្រាប់បេះផ្លែឈើ និងប៉ែលថ្ម ហើយនៅមានឧបករណ៍ប្រើប្រាស់សំខាន់ៗជាច្រើនទៀត។

គេសម្គាល់លក្ខណៈពិសេសវប្បធម៌ឡុងសាន តាមរយៈការផលិតចានឆ្នាំងដីដោយប្រើជំនាញខ្ពស់ជាងសម័យកាលមុនៗ សិប្បករប្រើបច្ចេកទេសផលិតចានឆ្នាំងដោយឧបករណ៍បង្វិលបានចំនួនយ៉ាងច្រើន ថែមទាំងរក្សាបានទាំងគុណភាព និងបរិមាណ។ គេបានស្គាល់វប្បធម៌ឡុងសានដោយការផលិតចានឆ្នាំងពណ៌ខ្មៅ មានកម្រាស់ស្តើងប្រៀបបាននឹងសំបកស៊ុត និងផ្ទៃពាសដោយថ្នាំពណ៌រលើបរលោង។ សិប្បករបានផលិតសម្ភារៈប្រើប្រាស់មានដូចជា ចានគោម ផើង ក្រឡ កោដ្ឋ និងចានឆ្នាំងដាក់ម្ហូបអាហារ គេបានរកឃើញនៅតាមជ្រលងទន្លេយ៉ាងចឺ (Yangtze) និងឆ្នេរសមុទ្រភាគអាគ្នេយ៍ប្រទេសចិន។ សព្វថ្ងៃនេះ សិប្បករនៅតែពេញនិយមផលិតចានឆ្នាំងដីលាបពណ៌ខ្មៅ ដែលគេគិតថា ជាការងារផ្នែកសិល្បៈ ហើយទទួលបានការចូលរួមអបអរ និងគាំទ្រពីមនុស្សយ៉ាងច្រើន។

ស្ថាបត្យកម្មមានដូចជា អាគារវេទិកាផ្ទាល់ដីមានរាងចតុកោណកែង ជាសំណង់ដែលគេរកឃើញថាបានសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យឡុងសាន ឋិតក្នុងខេត្តសាងតុង។ វេទិកាផ្ទាល់ដីបានស្ថាបនាឡើងដោយបច្ចេកទេសម្យ៉ាងហៅថាបុកគ្រឹះបង្ហាប់ដី (Rammed earth) ហើយបច្ចេកទេសនេះបានបន្តដល់សង្គមមនុស្សសម័យរាជវង្សសាង (១៦០០-១១០០ឆ្នាំ មុន គ. ស.)។ នៅពេលថ្មីៗនេះ គេបានរកឃើញអាគារវេទិកាយ៉ាងហោចណាស់ចំនួន៧កន្លែង ក្នុងចំណោមអាគារវេទិកាទាំង១០កន្លែង មានទីតាំងនៅជិតៗគ្នា ឋិតក្នុងក្រុមតែមួយ ក្នុងខេត្តសាងតុង។

វប្បធម៌ឡុងសាន ក៏មានប្រពៃណីដ៏គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍មួយចំនួនទៀត ពេលដែលមានពិធីបុណ្យខ្មោចរបស់សមាជិកដែលបានស្លាប់ គេត្រូវយកសពទៅបញ្ចុះនៅវាលស្មសាន ដែលគេបានកំណត់ទីតាំងដាច់ដោយឡែកពីកន្លែងដែលអ្នកភូមិរស់នៅ ជាធម្មតាគេបញ្ចុះសពមនុស្សពេញវ័យម្នាក់ក្នុងរណ្ដៅរាងចតុកោណកែង យូរៗម្ដងគេឃើញមានការបញ្ចុះសពពីរ ឬបីសពក្នុងរណ្ដៅតែមួយ។ ចំណែកកុមារដែលស្លាប់ គេបានអនុវត្តដូចនៅសម័យប៉ាន់ផ ដោយរៀបចំដាក់សពក្នុងកោដ្ឋរួចយកទៅកប់ដី។ ប្រជាជនបានបង្កើតក្បួនតម្រាសម្រាប់ទស្សន៍ទាយពីជោគវាសនារបស់ខ្លួនដោយផលិតពីឆ្អឹងសត្វដូចជា ឆ្អឹងសត្វចៀម ជ្រូក ក្តាន់ និងគោ ដែលបានរកឃើញនៅក្នុងផ្នូរនៅសម័យនោះ។ ប្រជាជនមានជំនឿលើទំនៀមទម្លាប់នៃកាត់ប្រផ្នូល និងទស្សន៍ទាយ ដែលពួកគេគោរពជឿជាក់ និងមានប្រជាប្រិយខ្លាំងណាស់នៅសម័យនោះ។

ការអភិវឌ្ឍសង្គមមនុស្សនៅក្នុងសម័យឡុងសាន ស្ត្រីមានតួនាទីជាមេផ្ទះ ដោយទុកពេលឲ្យបុរសៗមានឱកាសធ្វើស្រែចម្ការ និងធ្វើសិប្បកម្ម។ ការបង្កើតគ្រួសារ គេអនុញ្ញាតឲ្យមានប្រពន្ធឬប្តីតែមួយប៉ុណ្ណោះ (ច្បាប់ឯកពន្ធភាព) ស្របពេលនោះ គម្លាតរវាងអ្នកមាន និងអ្នកក្រ ក៏ចាប់ផ្ដើមកើតមានបន្តិចម្ដងៗនៅសម័យនោះដែរ។ ការរីកចម្រើនសង្គមមនុស្សបានធ្វើឲ្យកើតជាសង្គមនៅជាច្រើនតំបន់ វប្បធម៌នៅសម័យឡុងសានក៏មានតួនាទីដូចគ្នាទៅនឹងវប្បធម៌មួយចំនួនទៀត ដែលមានមុខងារផ្លាស់ប្តូរសេចក្តីត្រូវការដើម្បីបន្តការអភិវឌ្ឍសង្គមមនុស្សជាបន្តបន្ទាប់មក។

នេះគឺជាការបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថា យុគថ្មរំលីងមានវប្បធម៌ចំណុះដ៏ល្បីល្បាញមួយគឺ វប្បធម៌ឡុងសាន ដែលរីកចម្រើនលើទឹកដីចិនមួយភាគធំ។ ប្រជាជនរស់នៅអំឡុងវប្បធម៌ឡុងសាន មានការទាក់ទងទៅនឹងការបង្កើតទីក្រុងជាច្រើនដូចជា ការធ្វើជញ្ជាំងកំពែង និងស្នាមភ្លោះជុំវិញក្រុងក៏កើតនៅសម័យនោះដែរ តំបន់ថាវសឺ (Taosi) ជាជញ្ជាំងខ្ពស់ជាងគេសម្រាប់ការពារលំនៅឋាននៅសម័យឡុងសាន។ ការបង្កាត់ពូជស្រូវក៏កើតមាននៅសម័យនោះដែរ។ ការផលិតសម្លៀកបំពាក់តម្បាញសសៃសូត្រខ្នាតតូចក៏រីកចម្រើនសម័យនោះ និងការផ្សាំងដង្កូវនាង (Bombyx mori) និងចេះរបៀបចិញ្ចឹមដង្កូវនាង (កោសេយ្យវប្បកម្ម) លើកដំបូង។ ការរកឃើញភស្តុតាងផ្សេងៗទៀតនៅស្ថានីយបុរាណវិទ្យាបានបង្ហាញថា អ្នកស្រុកបានប្រើក្បួនទស្សន៍ទាយដោយចារលើឆ្អឹងលលាដ៍ក្បាលគោ (Heated cattle bones)។ ចំនួនប្រជាជននៅយុគថ្មរំលីងក្នុងប្រទេសចិនបានកើនឡើងយ៉ាងច្រើននៅសម័យឡុងសាន។ រហូតមកដល់ចុងសម័យឡុងសាន ចំនួនប្រជាជនបានថយចុះយ៉ាងខ្លាំង ការអះអាងខាងលើនេះដោយសារការបាត់បង់នៃបរិមាណឆ្នាំងដីពណ៌ខ្មៅមានគុណភាពល្អ ដែលរកឃើញនៅកន្លែងបុណ្យបញ្ចុះសពតាមទំនៀមទម្លាប់បុរាណ៕

ប្រែសម្រួលដោយ៖ លី គីមហេង