និយមន័យពាក្យថា «ប្រជាធិបតេយ្យ»
ពាក្យថា «ប្រជាធិបតេយ្យ» ភាសាអង់គ្លេសថា «Democracy» ភាសាក្រិចមាន ២ ពាក្យថា «Demos»
មានន័យថា «ប្រជាជន» និងពាក្យថា «Kratos» មានន័យថា «អំណាច» កាលបើរួមពាក្យទាំងពីរនេះចូលគ្នាមានន័យថា «អំណាចរបស់ប្រជាជន» ឬថា «ប្រជាជនជាម្ចាស់នៃអំណាច» ។
ចំណែកភាសាខ្មែរ ដែលមានមូលដ្ឋានមកពីភាសាបាលី និងភាសាសំស្រ្កឹតវិញថា «ប្រជាធិបតេយ្យ» ញែកចេញជា ២ ពាក្យ គឺ «បជា» ឬ «ប្រជា» មានន័យថា « ពួកសត្វ» ឬ «ប្រជាជន» និងមួយពាក្យទៀតថា «អធិបតេយ្យ» មានន័យថា «ភាពជាធំ»
ឬ«អំណាច» រួមទាំងពីរពាក្យនេះចូលគ្នា ទៅជា «ប្រជាធិបតេយ្យ» មានន័យថា «ប្រជាជនជាធំ» ឬ «ប្រជាជនជាម្ចាស់នៃអំណាច» ។ ចំណែកនៅក្នុងវចនានុក្រមរបស់សម្តេច
ព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ដែលបោះពុម្ភផ្សាយដោយវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យថា «ប្រជាធិបតេយ្យ» មានន័យថា«ភាពនៃប្រទេសដែលមានប្រជារាស្រ្តជាអធិបតី គឺប្រទេសឬរដ្ឋបាលដែលមានប្រជាជនជាធំ ក្នុងការជ្រើសរើសតំណាងរបស់ខ្លួន ឲ្យជាអ្នកសម្រេចកិច្ចការក្នុងប្រទេស » ។
ពិតណាស់ សមដូចលោករូស្ស៊ីអូ (Rousseau)
ជាទស្សនៈវិទូបារាំងនាសតវត្សទី ៨ បានពោលថា«គោលការណ៍របស់ប្រជាធិបតេយ្យគឺប្រជាជនទាំងមូលជាម្ចាស់នៃអធិបតេយ្យ ហើយប្រជារាស្រ្តខ្លួនឯង ជាអ្នកប្រើប្រាស់អធិបតេយ្យនោះ» ។ ក្នុងន័យនេះ ប្រធានាធិបតីទី ១៦ របស់សហរដ្ឋអាមេរិក គឺលោក Abraham
Lincoln បានពោលថា «រដ្ឋាភិបាល (អំណាច) ជារបស់ប្រជាជន ដោយប្រជាជន និងដើម្បីប្រជាជន» ។
ដូច្នេះបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា រដ្ឋាភិបាល ដែលមានអំណាចបានក្លាយជាមេដឹកនាំ និងបានភាពជាធំ គឺប្រជាជនជាអ្នកប្រគល់អំណាចឲ្យ ដើម្បីដឹកនាំរដ្ឋ ឬប្រទេសជំនួសពួកខ្លួន (Representative) ដោយខ្លួនមិនចាំបាច់មកអង្គុយក្នុងសភាមិនចាំបាច់សម្រេចនូវរាល់កិច្ចការនានារវាងរដ្ឋមួយទៅរដ្ឋមួយផ្សេងទៀត (Foreign Affairs)ដូចជាការចុះសន្ធិសញ្ញានានា (Treaties) ការប្រកាសង្រ្គាម ការចរចារ(Negotiation)
ឬការស្វែងរកសន្តិភាពដោយផ្ទាល់ឡើយ ព្រោះគេមានប្រមុខរដ្ឋរបស់ពួកគេ ដែលគេជ្រើសរើសរួចហើយ ដោយសម្លេងភាគច្រើនឲ្យចេញមុខជំនួស ។ មេដឹកនាំ ឬរដ្ឋាភិបាលនោះជាអ្នកធានា ឬនាំមកនូវសមភាព តុល្យភាពសុវត្ថិភាពស្ថេរភាពភាតរភាពសិទ្ធិសេរីភាពទាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចទាំងផ្នែកនយោបាយនិងដឹកនាំរដ្ឋទៅកាន់ភាពរុងរឿង ដោយទទួលបាននូវកិត្យានុភាពនិងទទួលស្គាល់លើឆាកអន្តរជាតិឲ្យដល់ម្ចាស់អំណាចគឺពលរដ្ឋដែលមានវត្តមាននៅក្នុងសង្គម ឬនៅក្នុងរដ្ឋនោះៗ ។ ដូច្នេះអំណាចនេះ គឺជារបស់ប្រជាជន ដោយប្រជាជន និងដើម្បីប្រជាជន ។
ប្រជាធិបតេយ្យមាន២ប្រភេទគឺ
១-ប្រជាធិបតេយ្យដោយត្រង់ (Directive
Democracy) មានន័យថា ប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុងសង្គមឬរដ្ឋ
នោះៗមានសិទ្ធិសេរីភាពស្មើៗ គ្នា ក្នុងការរស់នៅ ក្នុងការប្រកបមុខរបរមិនថាផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចមិនថាផ្នែក
នយោបាយគឺគ្រប់គ្នារួមគ្នាជាកម្លាំងមួយជួយអភិវឌ្ឍន៍សង្គមឬរដ្ឋថែមទាំងជួយដោះស្រាយរាល់បញ្ហាដែលពួកខ្លួនត្រូវប្រឈមមុខទៀតផង។ប្រជាធិបតេយ្យបែបនេះច្រើនឃើញមាននៅក្នុងសម័យក្រិចបុរាណ ។ សព្វថ្ងៃប្រជាធិបតេយ្យដោយត្រង់ (Directive Democracy) នេះ មិនឃើញមានវត្តមាននៅលើប្រទេសនានា
ឡើយ តែក៏ឃើញមានប្រើនៅក្នុងសង្គមតូចៗ ដូចជា សមាគមន៍ សហគមន៍ ឬអង្គការនានាផងដែរ ។
២-ប្រជាធិបតេយ្យដោយតំណាង ( Representative Democracy) មានន័យថាគឺពលរដ្ឋជ្រើសរើសតំណាង
របស់ខ្លួនដែលខ្លួនយល់ឃើញថា មានសមត្ថភាពដើម្បីដឹកនាំរដ្ឋដោយសន្លឹកឆ្នោត ។ ប្រជាធិបតេយ្យបែបនេះ គឺឲ្យតំលៃខ្លាំងណាស់ទៅលើបុគ្គលដែលមានសុឆន្ទៈ មានសុទិដ្ឋិនិយម មានទស្សនៈវិស័យល្អ មានសមត្ថភាព ថែមទាំងឲ្យតំលៃទៅលើសិទ្ធិសេរីភាព កម្មសិទ្ធិឯកជនផងដែរ ។
ចំនុចសំគាល់របស់វា ក៏គឺនៅត្រង់
-ពហុបក្ស (Multi-parties)
-ការកំណត់អាណត្តិ
-ការបោះឆ្នោត
-មួយនាក់មួយសន្លឹក
-មិនបន្លំសន្លឹកឆ្នោត
-គោរពសម្លេងភាគច្រើន
-ជ្រើសរើសម្នាក់ក្នុងចំណោមគណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោត
-គាំទ្រឲ្យមានទីផ្សារសេរី ។
No comments:
Post a Comment